Ratusz Staromiejski, obszerny gotycki budynek, zbudowany w końcu XIV w. na planie czworoboku, był od średniowiecza handlowym i administracyjnym centrum miasta. Na parterze, w jego wschodnim skrzydle, mieściły się ławy chlebowe, zaś w zachodnim sukiennice. Przy oknie sali sądowej – od północnej, najciemniejszej strony ratusza – gromadzili się mieszczanie ciekawi zapadających wewnątrz wyroków. Na pierwszym piętrze znajdowała się sala rady miejskiej, komnata królewska i zajmująca całe wschodnie skrzydło Sala Wielka, w której organizowano najważniejsze uroczystości. W wieży zbudowanej już w XIII w. mieściło się archiwum miejskie i skarbiec, zaś w rozległych ratuszowych piwnicach przechowywano piwo i wino. W murach budowli kilkakrotnie obradował polski Sejm, a w 1501 r. zmarł król Jan Olbracht. W 1703 r., sto lat po przebudowie renesansowej i podwyższeniu o dodatkowe piętro, ratusz spłonął podczas szwedzkiego oblężenia Torunia. Do dziś o pożarze przypomina wieża, na której nie odtworzono zniszczonego przez ogień hełmu. Odbudowany w XVIII w. ratusz nadal pełnił funkcję siedziby władz miejskich. Od 1958 r. jest siedzibą Muzeum Okręgowego.
Dzisiejsza katedra śś. Janów do 1992 r. pełniła funkcję staromiejskiego kościoła parafialnego. Gotycka świątynia jest efektem wieloetapowej, trwającej ponad 200 lat budowy w miejscu, w którym już w I poł. XIII w. stanął pierwszy toruński kościół. Najstarszą częścią istniejącej dzisiaj budowli jest prezbiterium z pocz. XIV w., do najmłodszych zalicza się zaplanowana jako wyższa wieża z I poł. XV w., w której w 1500 r. zawieszono największy wówczas w Polsce dzwon „Tuba Dei”. W tym kościele ochrzczony został Mikołaj Kopernik, tu pochowano też serce zmarłego w Toruniu króla Jana Olbrachta w 1501 r. Wewnątrz zachowało się wiele zabytków sztuki gotyckiej – fragmenty oryginalnych witraży, liczne malowidła z XIV w., kilka oryginalnych ołtarzy i rzeźb oraz płyty nagrobne. Z XVI-XVIII w. pochodzą głównie barokowe ołtarze boczne, zabytkowe organy i pamiątki związane z Kopernikiem – jego pierwszy pomnik i renesansowe epitafium.
Przylegający do północno-wschodniego narożnika rynku kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny zbudowany został w stylu gotyckim w II poł. XIV w. przez franciszkanów, przybyłych do Torunia już w 1236 r. Ze względu na surowość przepisów obowiązujących zakonników świątynia nie posiada wieży ani wyszukanych dekoracji architektonicznych. Nowatorska konstrukcja i ciężar dachu były przyczyną widocznego do dzisiaj odchylenia od pionu południowej ściany kościoła. Wewnątrz zachowały się cenne zabytki sztuki średniowiecznej – malowidła ścienne z końca XIV w., dębowe stalle i rzeźba Chrystusa złożonego do grobu. W XVI-XVIII w., kiedy kościół stał się najważniejszą świątynią protestancką w Toruniu, umieszczono w nim renesansowe organy, ambonę oraz liczne epitafia i nagrobki, wśród których wyróżnia się barokowy grobowiec Anny Wazówny, siostry króla Zygmunta III Wazy, z 1636 r. Pozostałe wyposażenie wnętrza z bogato zdobionym barokowym ołtarzem i imponującym łukiem tęczowym pochodzi z XVIII-XIX w.
Kościół Ducha Świętego, dawny zbór luterański, wzniesiono w latach 1754-1756 na miejscu kilkunastu budynków spalonych podczas oblężenia szwedzkiego w 1703. Podjęcie jego budowy było skutkiem rozruchów religijnych z 1724 r., po których odebrano protestantom ich najważniejszą świątynię w mieście, kościół NMP, zezwalając z czasem na wzniesienie domu modlitwy nieprzypominającego kościoła. Z tego powodu barokowy budynek pozbawiony był wieży, dobudowanej dopiero w ostatnich latach XIX w. Rokokowe wyposażenie wnętrza ucierpiało w czasie groźnego pożaru w 1989 r., który pochłonął zabytkowe organy, obecnie zrekonstruowane. Od 1945 r. kościołem opiekują się księża Jezuici.
Kościół św. Jakuba, zbudowany w latach 1309-1424 jako kościół parafialny Nowego Miasta Torunia, uważany jest za najwspanialszą świątynię gotycką w Toruniu. Zastosowano w nim bardzo rzadki na ziemiach polskich system zewnętrznych łuków odporowych, typowy dla kościołów gotyckich na zachodzie Europy, częściowo zakryty w wyniku rozbudowy bocznych naw w XV w. Wewnątrz zachowała się duża liczba cennych zabytków pochodzących w części również z nieistniejącego od niemal 200 lat toruńskiego klasztoru Dominikanów. Najcenniejsze elementy wyposażenia to gotyckie malowidła i rzeźby z XIV-XV w., renesansowe organy oraz barokowy ołtarz główny i wyposażenie bocznych kaplic.
Gotycka kamienica mieszczańska przy ul. Kopernika 15 zwana Domem Kopernika została zbudowana w XV w. W momencie przyjścia na świat Mikołaja Kopernika była najprawdopodobniej własnością jego rodziców, dlatego uważana jest za jedno z możliwych miejsc narodzin astronoma. Kamienicy w XX w. przywrócono oryginalny wygląd z XV w. z bogato zdobioną fasadą i typowym dla dawnych toruńskich kamienic szczytem schodkowym. W średniowieczu zamieszkiwano jedynie trzy pomieszczenia budynku – wielką sień i izbę tylną na parterze oraz jedną salę od strony podwórza na piętrze, pozostałe kondygnacje w całości używane były jako magazyny. Od 1973 r. w kamienicy oraz domu sąsiednim mieści się Muzeum Mikołaja Kopernika.
Kamienica pod Gwiazdą była własnością bogatego patrycjusza toruńskiego, który nadał jej obecny wygląd w 1697 r., przebudowując w stylu barokowym istniejący tu wcześniej dom. Fasada budynku została ozdobiona typowymi dla ówczesnego Torunia bogatymi ornamentami roślinnymi wykonanymi w stiuku, wśród których znaleźć można przedstawienia kwiatów i owoców. Bogato rzeźbiony portal prowadzi do oryginalnego wnętrza z kręconą, barokową klatką schodową w wysokiej sieni. Po zniszczeniu ratusza staromiejskiego w 1703 r. właśnie w tej kamienicy, nietkniętej przez pożar, odbywały się spotkania rady miejskiej.
Barokowy budynek Gospody pod Modrym Fartuchem, zbudowany w obecnym kształcie w XVIII w. jest jedną z wielu istniejących niegdyś na Nowym Mieście gospód rzemieślniczych. Według tradycji już w 1489 r. raczył się tu wybornym piwem i winem król polski Kazimierz Jagiellończyk, a po nim jego syn, Jan Olbracht. Zawieszone nad wejściem godło gospody zachęcało rzemieślników do odwiedzin zaraz po zakończeniu pracy i zdjęciu rzemieślniczego fartucha.
Okazały gmach wzniesionego przy rynku Dworu Artusa został zbudowany w latach 1889-1891 w stylu neorenesansowym. Mieści w sobie bogato zdobione sale reprezentacyjne, w których odbywają się najważniejsze uroczystości w życiu miasta. Nazwa budynku nawiązuje do stojącego na tym samym miejscu w latach 1386-1802 gotyckiego Dworu Artusa, miejsca spotkań elitarnego Bractwa Św. Jerzego zrzeszającego najbogatszych mieszkańców miasta. W 1466 r. podpisano tu II pokój toruński, mocą którego Toruń przyłączono na ponad 300 lat do Polski.
Od początku istnienia miasta na ulicach położonych najbliżej wiślanego portu kupcy toruńscy budowali wielopiętrowe spichlerze, magazyny i składy lub przekształcali w nie domy mieszkalne. W XIX w. na obszerny magazyn przebudowano nawet stojący przy ulicy Żeglarskiej dawny renesansowy pałac rodziny Eskenów, zwany obecnie Czerwonym Spichlerzem. Do dziś przetrwało w Toruniu wiele gotyckich, renesansowych i barokowych spichrzów, a miejscem ich największego skupienia jest ulica Rabiańska, dawniej zwana Kruczą, która swą nazwę zawdzięczała podobno ptakom krążącym nad wypełnionymi zbożem magazynami.
Z wielu bram otaczających w średniowieczu Toruń przetrwały do dziś tylko trzy, wszystkie położone w pasie nadwiślańskich murów Torunia. Gotycka Brama Klasztorna u wylotu ulicy Ducha Św., zbudowana w XIV w., do dziś zachowała pozostałości dawnego systemu obronnego z masywnymi wrotami, wnęką na podnoszoną bronę oraz kaszownikiem – otworem, przez który zrzucano na oblegających ciężkie przedmioty lub wylewano wrzątek i gorącą kaszę. Wzniesiona w 1437 r. Brama Mostowa strzegła od 1500 r. mostu na Wiśle, zaś przez Bramę Żeglarską, zachowaną do dzisiaj w zmienionej formie, wjeżdżali do Torunia polscy królowie kierując się tzw. Drogą Królewską do kościoła św. Janów i komnat królewskich w ratuszu.
Więcej informacji na stronie www.turystyka.torun.pl
